Ölü için iskat yapılmalıdır
Sual: Bir hoca, ölü için yapılan iskata, bid'at dedi. İskat caiz değil midir?
İskat, Kitab ve Sünnet ile sabittir. Kur'an-ı kerimde namazların nasıl kılınacağını açıkça anlamamıza imkan yoktur. Kur'an-ı kerimde namazın nasıl kılınacağı bildirilmemiş diye, namaz kılma şekli inkar edilebilir mi? Her husus Kur'an-ı kerimde açıkça anlatılmamıştır. Bunlar, hadis-i şeriflerle, icma ile bildirilmiştir.
Vücuddan kan çıkınca abdestin bozulup bozulmayacağı, Kur'an-ı kerimde ve hadis-i şeriflerde açıkça yoktur. Fakat âlimler bu hususu, ayetten ve hadisten çıkartıp hükme bağlamışlardır. Buna Kıyas-ı fukaha denir. Dinimizde dört delil vardır: Kitab, Sünnet, İcma ve Kıyas. Dinimiz bize, bu dört vesika ile gelmiştir. Bu dört vesikaya Edille-i şerıyye denir.
Kitab ve Sünnette İskat
Âlimler, Kitab ve Sünnete dayanarak iskatın hükmünü bildirmişlerdir. Mesela Nur-ül-izah, Haşiye-i Tahtavi, Halebi, Dürr-ül-muhtar, Mülteka, Dürr-ül münteka, Vikaye, Dürer, Cevhere ve Birgivi vasiyetnamesi şerhi gibi kıymetli kitaplarda, meyyit için iskat ve devrin gerektiği bildirilmektedir.
Tahtavi haşiyesinde buyuruluyor ki: (Bir kimsenin, kaza edemediği namazlarının iskatının yapılması için bütün âlimlerin sözbirliği vardır. Namazın iskatı olmaz demek çok yanlıştır. Çünkü bu hususta mezheblerin sözbirliği vardır. [Nesâîdeki] hadis-i şerifte (Bir kimse, başkası yerine oruç tutamaz ve namaz kılamaz. Ama onun orucu ve namazı için fakir doyurur) buyuruldu.) [s.356]
Nimet-i İslâmdaki bu hadis-i şerif, Dürerde de mevcuttur.
Görüldüğü gibi, iskat Kitab ve Sünnette vardır. Ancak, iskatın hükmü Kur'an-ı kerimden açıkça anlaşılmadığı için, âlimler, ictihad ve istinbat yolu ile çıkarmışlardır. Âlimlerin bu yol ile çıkardığı hükümlere Kıyas-ı fukaha denir. Kıyas-ı fukahayı inkar edene Mezhepsiz denir.
Mecmaul-enhürda diyor ki: (Nefsine ve şeytana uyarak namazlarını kılmamış, ömrünün sonuna doğru buna pişman olup kılmaya ve kaza etmeye başlıyan kimsenin, kaza edemediği namazlarının iskatının yapılması için vasıyyet etmesi caizdir.)
Oruç, namaz, zekât borcundan başka, kul hakları, ödenecek borçlar, emanet, hırsızlık, döğmek, söğmek, alay, iftira, gıybet gibi hakların da iskatı yapılır. (Cila-ül-kulub)
Günümüzde İskat İşi
Bazı din cahilleri ise, iskatı kabul ediyorlar, fakat iskat devrini kısa akıllarına sığdıramayıp (Parayı, bir başka fakire hediye etmekle iskat nasıl yapılır, kim kandırılıyor?) diyorlar. İbni Abidin hazretleri buyurdu ki:
(Bir kimse, zekâtını fakire verse, fakir de zekâtı aldıktan sonra, getirip zengine hediye etse, zekât verilmiş olur.) [Zekât bahsi]
İskat işinde de, fakirin parayı, gönlü ile hediye etmesi gerekir. Gönlü ile hediye ederse, (Kimi kandırıyor?) denilemez. Herkes mülkünü dilediğine hediye edebilir. (Hidaye)
Bugün çok yerde iskat işleri dine uygun yapılmamaktadır. Zekât da ekseriya dine uygun verilmemektedir. Dine uygun verilmediği için (zekât kaldırılmalı) denemiyeceği gibi, uygun yapılmadığı için de (iskat kaldırılmalı) denemez. Dine uygun olarak nasıl yapılacağı anlatılır.
Samimiyetsizler
Bazı mezhepsizler, (Orucun iskatına dair ayet vardır. Bekara suresinin "Hasta veya yolcular, tutamadığı günler kadar, diğer günler oruç tutar. [Yaşlılık veya şifa ümidi kalmamış hastalık gibi devamlı mazereti olup da] oruç tutmaya güçleri yetmiyenlerin bir fakir doyumu fidye vermeleri gerekir" mealindeki 184. ayeti, oruç iskatının gerektiğini emrediyor. Ancak namaz için böyle bir ayet yok) dedikleri hâlde, samimiyetsiz oldukları için, hiçbir mezhepsizin oruç için fidye verip iskat yaptıkları ve oruç iskatını dahi tavsiye ettikleri görülmemiştir.
İskatın dinin emri olduğuna dair âlimler sözbirliğinde bulunmuşlardır. Kıyas-ı fukaha dinin dört delilinden biridir. Bunu inkar edip (İskat bid'attır) diyen türedilere kanmamalı, İslâm âlimlerinin kitapları esas alınmalıdır!